Türkiye Cumhuriyeti'nin 29 Ekim 1923 tarihinde ilan edildiği tarihi oturuma ait TBMM tutanakları, Türkiye'nin 100 yıllık tarihi serüvenindeki kritik bir döneme ışık tutuyor. Cumhuriyetin ilanı, Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin (TBMM) Teşkilat-ı Esasiye Kanunu'nda gerçekleştirdiği değişiklikle şekillendirildi.
Tutanaklara göre, TBMM 29 Ekim 1923 tarihinde İsmet Bey (İsmet İnönü) başkanlığında saat 18.00'de toplandı. İlk olarak, doktorların mecburi hizmetini düzenleyen bir kanun teklifinin ilk maddesi kabul edildi, ardından farklı konular üzerinde görüşmeler yapıldı.
Meclis, daha sonra Teşkilat-ı Esasiye Kanunu'nda değişiklikler içeren bir teklifin görüşmelerine başladı. Bu teklif, "Türkiye Devleti'nin şekli Hükümeti Cumhuriyettir" ve "Türkiye Reisicumhuru, Türkiye Büyük Millet Meclisi Heyeti Umumiyesi tarafından ve kendi azası meyanından bir intihap devresi için intihabolunur" hükümlerini içeriyordu.
Teklif üzerine söz alan Kanunu Esasi Encümeni Reisi Yunus Nadi Bey, Meclis'in Cumhuriyet ilanıyla Türkiye'nin yönetim biçimini değiştirdiğini ifade ederek, "Biliyorsunuz ki bu şekil Hükümetin adı; usulü Cumhuriyyettir" dedi.
Konya Milletvekili Eyüp Sabri Efendi, Cumhuriyet'in o güne kadar Türkiye'de mevcut olduğunu ve "bugün Cumhuriyet olmuyor" şeklinde konuştu. Ayrıca, meclisin Teşkilat-ı Esasiye Kanunu'nu değiştirme yetkisinin tartışmalarına da dikkat çekti.
Antalya Milletvekili Rasif Efendi, Teşkilat-ı Esasiye Kanunu'nun Türk milletinin uzun bir mücadelesinin sonucu olduğunu belirterek, Türk milletinin kendi hakkını bizzat eliyle idare edeceğini vurguladı.
Eskişehir Milletvekili Emin Bey, cumhurbaşkanı seçimlerinin 4 yılda bir yapılmasını önerirken, cumhurbaşkanının "milletin babası" gibi olması gerektiğini ifade etti.
Görüşmelerin ardından kanun teklifinin ilk maddesi, "Yaşasın Cumhuriyet" nidalarıyla kabul edildi. Meclis salonunda büyük bir coşku yaşandı ve teklifin tüm maddeleri oybirliğiyle kabul edildi. Böylece Meclis, Teşkilat-ı Esasiye Kanunu'nda yaptığı değişiklikle Türkiye'nin yönetim biçimini cumhuriyet olarak belirledi.
Cumhuriyetin ilanının şerefine o gece 101 pare top atılmasına ilişkin 3 ayrı önerge de kabul edildi.
Ardından, cumhuriyetin ilk Cumhurbaşkanı seçimine geçildi ve 158 milletvekilinin katıldığı seçimde Gazi Mustafa Kemal Atatürk, oybirliğiyle Türkiye'nin ilk Cumhurbaşkanı seçildi. Atatürk, konuşmasında Cumhuriyetin Türk milletinin yüksek kabiliyetlerini dünya sahnesinde göstereceğini vurguladı.
29 Ekim'in milli bayram ilan edilmesine ilişkin kanun teklifi ise Cumhuriyetin ilanından yaklaşık 1,5 yıl sonra, 19 Nisan 1925 tarihli Meclis oturumunda kabul edildi.
TBMM tutanakları, Türkiye'nin Cumhuriyet dönemine ve bağımsızlık mücadelesine olan katkıları hakkında önemli tarihi bilgiler sunar ve bu dönemi daha yakından anlama fırsatı sağlar.
